İşçi Hangi Hallerde Sözleşmeyi Haklı olarak feshedebilir?
İş sözleşmesi çeşitli sebeplerle sona erebilir veya taraflarca belirli sebeplerin varlığı halinde sonlanabilir. İş sözleşmesinin sonlanması tarafların anlaşması, ölüm, belirli süreli işin süresinin tamamlanması ve işçi veya işverence sözleşmenin feshi olarak farklı şekilde görülebilir. İşçi bakımından nelerin derhal fesih için haklı neden oluşturduğu 4857 Sayılı İş Kanunun 24. maddesinde düzenlenmiştir. Yazımızda sadece işçi bakımından nelerin derhal fesih hakkı doğurduğuna değinilecektir. Kanunda haklı nedenler 3 başlık altında toplanmış olup bunlar; sağlık sebepleri, ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri ve son olarak da zorlayıcı sebeplerdir.
1. Sağlık sebepleri:
İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa ya da işçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işverenin yahut başka bir işçinin bulaşıcı veya iş ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa işçi sözleşmesini haklı sebeple feshedebilir. Feshin geçerliliği için bu nedenlerin tıbben tespiti zorunludur. İşçi açısından sağlık nedeniyle fesih hakkının doğabilmesi için yapılan işin, işçinin yaşamı veya sağlığı için tehlike yaratması gereklidir. Bu tehlike işin niteliğinden kaynaklanmış olmalıdır. İşin niteliğinden doğan bu hastalıklar çoğu zaman meslek hastalıklarıdır. Yargıtay da işyeri koşullarından kaynaklanmayan hastalıkları bu madde hükmüne göre haklı fesih nedeni saymamaktadır.
2. Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:
1. Yanıltma: iş sözleşmesinin yapıldığı sırada, bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltması.
2. Şeref ve namusa dokunacak davranışlar: İşverenin, işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söylemesi veya davranışlarda bulunması veyahut işçiye cinsel tacizde bulunması.
3. Sataşma veya tehdit veya suç işleme: İşverenin, işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunması veya gözdağı vermesi yahut kanuna karşı davranışa özendirmesi, kışkırtması, sürüklemesi yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlemesi yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnat veya ithamlarda bulunması.
4. Cinsel taciz: İşçinin, diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemlerin alınmaması.
5. Ücret Ödememe: İşveren tarafından işçinin ücretinin, kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmemesi veya ödenmemesi.
6. Eksik iş verme veya çalışma koşullarını uygulamama: Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceğinden az verilmesi halinde aradaki ücret farkının zaman esasına göre ödenerek karşılanmaması veya çalışma şartlarının uygulanmaması.
3. Zorlayıcı sebepler:
İşçinin çalıştığı işyerinde, bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması. Zorlayıcı neden, kaçınılamayan ve önceden öngörülemeyen dıştan gelen bir olaydır.
Bu sebeplerin varlığı halinde işçi süresi belli olsun veya olmasın fesih bildirimi süresinin geçmesini beklemeksizin feshedebilir.
Haklı nedenle feshin bağlı olduğu süreler
Kanun koyucu haklı nedenle derhal feshe ilişkin süreyi düzenlerken, feshin işveren yahut işçi tarafından yapılmasını dikkate almamıştır. Sürenin belirlenmesinde önem arz eden husus haklı nedenlere ilişkin yapılan sınıflandırmadır. Buna göre, işçi ve işveren sözleşmeyi ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller dolayısıyla feshetme niyetindeyse bu vakit, fiilin öğrenilmesinden itibaren 6 gün ve her halükarda olayın icrasından itibaren 1 yıllık süre ile bağlıdır. Bu süreler hak düşürücü olup sonrasında yapılan fesih geçersiz sayılacaktır.
Sağlık sebepleri yahut zorlayıcı sebepler bakımından kanun koyucu herhangi bir süre koşuluna yer vermemiştir.
Haklı nedenle feshin sonuçları:
İşçi ile işveren arasında ister belirli ister belirsiz süreli iş sözleşmesi akdedilmiş olsun, yukarıda sayılan haklı nedenlerin varlığı halinde işçi sözleşmeyi derhal feshedebilecektir. Haklı nedenle derhal fesihte işçi ihbar süresine uymak zorunda değildir. Haklı nedenle derhal fesihte feshi kimin yaptığına bakılmaksızın, ihbar tazminatı söz konusu olmayacaktır. Zira haklı nedenlerin varlığı halinde, fesih derhal sonuç doğuracak olup işçinin kıdemine göre belirlenen ihbar süresi beklenmeyecektir.
Kıdem tazminatı bakımından ise kanun, işveren ve işçinin fesih halini birbirinden bağımsız olarak değerlendirmiştir. Buna göre iş akdini haklı nedenle fesheden işçi kıdem tazminatına hak kazanırken, sözleşmenin işverence haklı nedenle feshedilmesi durumunda işçi kıdem tazminatı alamayacaktır. İşçi tarafından yukarıda sayılan sebeplerin varlığı ile iş sözleşmesi sona erdirilmiş ise işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır.
Saygılarımla,
Av. Erkam Talat Duymuş